z Polski
412. rocznica śmierci ks. Jakuba Wujka |
|
2009-07-27
Był wybitnym teologiem, utalentowanym literatem i jednym z
pierwszych Polaków, którzy wstąpili do Towarzystwa Jezusowego. Polski przekład
Biblii ks. Jakuba Wujka pełnił w kraju rolę tłumaczenia kanonicznego przez
ponad 360 lat.
Ks. Jakub Wujek urodził się w 1541 roku w Wągrowcu (archidiecezja
gnieźnieńska), w zamożnej rodzinie mieszczańskiej. Jego ojciec, Maciej Wujek,
był piwowarem, sędzią prawa magdeburskiego i ławnikiem wągrowieckiego sądu
miejskiego. Był również zwolennikiem prowadzenia ksiąg miejskich w języku
narodowym. Dzięki zamożności i staraniu rodziców Jakub otrzymał gruntowne
wykształcenie. Uczył się najpierw w przyklasztornej szkole cystersów w Wągrowcu,
a później wyjechał na studia m.in. do Krakowa i Wiednia.
Mając 24 lata Jakub Wujek – jako jeden z pierwszych Polaków – wstąpił do
nowicjatu Towarzystwa Jezusowego. Trzy lata później złożył śluby wieczyste i
przyjął święcenia kapłańskie. Otrzymał także pierwsze samodzielne zadania –
został kaznodzieją kolegiaty w Pułtusku oraz wicerektorem i prokuratorem
tamtejszego domu zakonnego. Do Wągrowca przyjeżdżał wielokrotnie, także po to,
by podreperować nadwątlone zdrowie. Przebywał tam m.in. w 1571 roku, gdy w
Pułtusku wybuchła zaraza. Głosił kazania i z naukami jeździł do Poznania, gdzie
w kościele św. Marii Magdaleny słuchali go chętnie nie tylko katolicy, ale i
różnowiercy.
Wkrótce ks. Wujek przeniósł się do Poznania na stałe z misją tworzenia przy
kościele św. Marii Magdaleny kolegium jezuickiego. Zajmował się wszystkim:
pozyskiwał fundusze na budowę szkół, rekrutował uczniów, organizował nauczanie,
zdobywał prowiant, czuwał nad duchowością wychowanków i rozwiązywał problemy
wychowawcze. Wspierał także sceniczną działalność swoich podopiecznych, którzy z
okazji świąt kościelnych wystawiali w kolegium i w poznańskich kościołach
nabożne przedstawienia.
Po pięciu latach wytężonej pracy w Poznaniu ks. Wujek otrzymał nominację na
rektora kolegium jezuickiego w Wilnie. Po roku, na prośbę króla Stefana
Batorego, udał się do rodzinnego miasta monarchy, Siedmiogrodu, gdzie dwa lata
później otworzył pierwsze kolegium jezuickie i został jego rektorem. Funkcję tą
pełnił do 1584 roku, w którym to odbyła się kongregacja Towarzystwa Jezusowego w
Kaliszu. To właśnie wówczas powstała idea przygotowania katolickiego przekładu
Biblii na język polski.
Wielkim orędownikiem powstania takiego przekładu był prymas Stanisław
Karnkowski, który nie tylko uzyskał zgodę papieża Grzegorza XIII, ale i zadbał o
zabezpieczenie przedsięwzięcia od strony finansowej. Karnkowski w pełni zdawał
sobie sprawę z konsekwencji braku takiego wydawnictwa wobec istniejących już
innych przekładów, z których korzystali kalwini i protestanci. W użyciu była co
prawda Biblia Jana Nicza zwanego Leopolitą, przyjaciela ks. Wujka, uchodziła ona
jednak za niedokładną i niezbyt udaną pod względem językowym.
Przygotowanie warsztatu oraz samo tłumaczenie zajęło ks. Wujkowi przeszło
10 lat. Do pracy był doskonale przygotowany. Znał biegle łacinę, grecki,
hebrajski i niemiecki. Posiadał konieczną wiedzę o języku i komunikacji oraz
doskonałą orientację we wpływach kulturowych na różnych obszarach językowych.
Był też skrupulatny, dokładny i roztropny.
Przekład
Nowego Testamentu ukazał się w 1593 roku. Ks. Jakub Wujek tłumaczył
z Wulgaty (od łac. Versio vulgata – przekład rozpowszechniony; przekład Biblii
na łacinę z języków oryginalnych: hebrajskiego i greckiego, wykonany przez św.
Hieronima na przełomie IV i V wieku). Stary
Testament wymagał więcej wysiłku i czasu. Tłumacz, by w pełni oddać
sens oryginału sięgał niekiedy do tekstu greckiego, co niestety nie spotkało się
z aprobatą cenzorów, którym po ukończeniu oddał dzieło. Wydania całości nie
doczekał. Zmarł 27 lipca 1597 roku w Krakowie.
Polski przekład Biblii, ukazał się drukiem dwa lata później, w 1599 roku,
opatrzony dedykacją króla Zygmunta III Wazy oraz listem polecającym prymasa
Karnkowskiego. Zawierał on poprawki komisji cenzorskiej, których dziś, po
przeszło 400 latach, nie sposób zidentyfikować. Biblia Wujka, modernizowana i
poprawiana, pełniła w Polsce rolę tłumaczenia kanonicznego przez przeszło 360
lat. Zastąpiła ją dopiero w 1965 roku Biblia
Tysiąclecia.
KAI
|