Do połowy XX wieku w kalendarzu liturgicznym Kościoła katolickiego można było znaleźć dwa ważniejsze święta poświęcone Krzyżowi św.: znalezienia i podwyższenia Krzyża świętego. Miały one przypominać wydarzenia związane z cenną relikwią świętego drzewa, na którym wisiało Zbawienie Świata.

U Żydów zwyczajem było wykopywać dół blisko miejsca, gdzie zwłoki osób skazanych na śmierć były grzebane i wrzucać weń wszystko co służyło do wykonania wyroku. Przedmioty te budziły bowiem wstręt ogólny, dlatego starano się je usunąć z oczu na zawsze. Zgodnie z tą praktyką zakopane zostało także drzewo krzyża, na którym mękę i śmierć poniósł Pan Jezus na Kalwarii.

Przez wieki cenne pamiątki Wielkiego Piątku spoczywały w ziemi. Dopiero w r. 326 św. Helena odszukała je. Odkopano trzy krzyże, gwoździe i napis z krzyża Zbawiciela. Historię tego wydarzenia opisują: Nicefor, Sokrates, Teodoret a także inni autorowie. Świadectwa te różnią się co do opisu sposobu rozpoznania, który ze znalezionych krzyży należał do Zbawiciela. Jedne z relacji twierdzą, że z porady biskupa jerozolimskiego Makarego przykładano je do chorej kobiety, i że ją Chrystus uzdrowił, inne, iż do zmarłej, która za dotknięciem prawdziwego Drzewa Zbawienia zmartwychwstała.

Św. Helena jedną część prawdziwego krzyża dała swemu synowi cesarzowi Konstantemu Wielkiemu, drugą, wraz z napisem, przesłała do Rzymu, trzecią, największą, umieszczoną w srebrnej skrzyni pozostawiła w kościele Jerozolimskim.

W 614 r. król perski Chozroez zdobywszy Jerozolimę zrabował tę relikwię, jednak w nadziei uzyskania sutego okupu od chrześcijan nie naruszył pieczęci, którą była ona zabezpieczona. 14 lat później zwycięski cesarz Herakliusz odebrał ją poganom nietkniętą. W roku 629 za patriarchy jerozolimskiego Zachariasza (który sam będąc w niewoli czuwał nad tą relikwią), cesarz Herakliusz złożył ją z powrotem w kościele w Jerozolimie.

Trudno stwierdzić dokładnie kiedy i gdzie zaczęto obchodzić dwa święta na cześć Krzyża św. Benedykt XIV powołując się na św. Jana Chryzostoma twierdził, że zarówno na Wschodzie i na Zachodzie już w IV wieku 14 września obchodzono pamiątkę ukazania się znaku Krzyża Konstantynowi Wielkiemu podczas bitwy przy Moście Mulwijskim ( 312 r.), w której cesarz pokonał przeważające siły Maksencjusza.

Święto to jeszcze uroczyściej obchodzono po znalezieniu relikwii Krzyża św. Odebranie relikwii z rąk niewiernych uczczono ustanowieniem w VIII w. nowego święta Podwyższenia Krzyża Świętego (Exaltationis s. Crucis), obchodzonego odtąd przez Kościół 14 września, a na obchód uroczystości Znalezienia Krzyża świętego (Inventionis s. Crucis) wyznaczono dzień 3 maja (w Polsce przesunięty na 4 maja).

Reforma liturgiczna z roku 1969 oba święta połączyła w jedno, które pod nazwą święta Podwyższenia Krzyża świętego Kościół obchodzi 14 września.

Na podstawie Encyklopedii Kościelnej, t. XI, Warszawa 1878

źródło: PiotrSkarga.pl