Streszczenie

Tradycja mówiąca, że to mężczyźni i chłopcy, a nie kobiety, służą podczas Mszy, jest konkretnym przykładem „wcześniejszej tradycji liturgicznej”, o której wartości jako „skarbu Kościoła” mówił papież Benedykt XVI. Jej wartość polega zasadniczo na związku z jasno wyrażonym przez papieża św. Jana Pawła II nauczaniem Kościoła na temat komplementarności płci w ekonomii zbawienia; wiąże się ono ściśle z nauczaniem, że wyświęcanie kobiet na kapłanów jest niemożliwe. Kobiety doskonalej niż mężczyźni reprezentują Kościół jako Oblubienicę; mężczyźni doskonalej niż kobiety reprezentują Chrystusa jako Oblubieńca, szczególnie w roli kapłana. Nauczanie to wyraża się nie tylko w wyświęcaniu mężczyzn, a nie kobiet na kapłanów, lecz także w tym, co najbliższe kapłaństwu – w służbie liturgicznej, będącej również wyłączną domeną mężczyzn. Rozróżnienie to zostaje wprowadzone przez utożsamienie prezbiterium kościoła z niebem, a odprawianej tam liturgii z przedsmakiem liturgii niebiańskiej, i nawy kościoła z ziemią jako miejscem pobytu Kościoła Walczącego. Z tych powodów praktyka męskiej służby przy ołtarzu ma za zadanie wprowadzać, nauczać i wcielać w życie fundamentalną prawdę teologiczną zgodnie z zasadą lex orandi, lex credendi.

1. Kwestia mężczyzn i chłopców, jako jedynych osób służących przy ołtarzu w Nadzwyczajnej Formie Rytu Rzymskiego (NF), jest dobrym punktem wyjścia dla tej serii opracowań, gdyż w tej kwestii autorytatywnie wypowiedziała się już – na korzyść ścisłego obowiązywania reguł z 1962 roku – Papieska Komisja Ecclesia Dei. Jest również jasne, że pozwolenie na służenie kobiet do Mszy w formie zwyczajnej (FZ) ma formę nie tyle zalecanej polityki, ile przyzwolenia ze „specyficznych powodów miejscowych” (jak się wyrażono w rozstrzygnięciu Kongregacji Kultu Bożego z 1994 roku)1. Kongregacja ta otwarcie mówi o „szlachetnej tradycji chłopców służących przy ołtarzu”, której naśladowanie jest „zawsze bardzo stosowne” (List, 27 lipca 2001 roku)2. Jest to wyraźny przykład tradycji charakterystycznej dla Mszału z 1962 roku (a także Mszału z 1970 roku w jego oryginalnym zamyśle), którą motu proprio chce zachować i pielęgnować.

2. Silne wsparcie dla „szlachetnej tradycji” wyłącznej służby mężczyzn i chłopców do Mszy świętej daje Kanon 44 zbioru z Laodycei, datującego się na późny IV wiek, jak również niezliczone późniejsze dokumenty. Wartość tradycji nie wywodzi się wyłącznie z jej pradawności. Troska papieży i biskupów o zachowanie tej tradycji na przestrzeni wieków wywodzi się z rozważań teologicznych i duszpasterskich.

3. Względy duszpasterskie wspomniane przez Kongregację Kultu Bożego w obydwu zacytowanych dokumentach mówią, że ścisła współpraca służącego do Mszy z kapłanem w służbie Bożej często wspiera powołania kapłańskie. Kongregacja uważa, że to źródło powołań mogłoby zostać naruszone wskutek przyjmowania kobiet do służby liturgicznej. Ten problem duszpasterski wywodzi się z zasady teologicznej, zgodnie z którą właściwie rozumiana świecka służba ołtarza zastępuje tradycyjne niższe święcenia akolitów; jest ona symbolicznie, a często także przyczynowo, ściśle powiązana ze stanem duchownym.

4. Powody teologiczne wiążą się z niezmienną doktryną Kościoła głoszącą, że do kapłaństwa mogą być wyświęcani jedynie mężczyźni. Nauczanie to zostało podkreślone przez św. papieża Jana Pawła II (Mulieris dignitatem, 1988; Ordinatio sacerdotalis, 1994); opiera się ono na różnych i dopełniających się rolach płci w ekonomii zbawienia.

5. Już w liście apostolskim Mulieris dignitatem św. Jan Paweł II przypomina nam o zasadzie: „łaska nie przeocza nigdy natury, ani jej nie unicestwia, ale przeciwnie: udoskonala ją i uszlachetnia”. Rola płci w Kościele zgodnie z zamysłem Bożym nie zostaje obalona, lecz to na niej buduje się i udoskonala komplementarność, której można dopatrzyć się w relacjach ludzkich, oraz specjalne charyzmaty każdej z płci, bez względu na szkody poczynione przez grzech pierworodny. Św. papież Jan Paweł II mówi o „naturalnie oblubieńczych predyspozycjach osobowości kobiecej”, które uosabiają się nie tylko w małżeństwie, lecz również w dziewictwie, jako formie samoofiarowania. Bóg odnosi się do Kościoła jak Oblubieniec do Oblubienicy; analogię tę można odnaleźć zwłaszcza w rozdziale 5 Listu do Efezjan oraz licznych fragmentach Starego Testamentu.

6. Dalej św. Jan Paweł II wyjaśnia, że w Kościele każda istota ludzka —mężczyzna czy kobieta — jest „Oblubienicą” w tym sensie, że akceptuje miłość Chrystusa Odkupiciela i poszukuje odpowiedzi na tę miłość w darze z samego lub samej siebie.

7. Dlatego też w zwrocie św. Ambrożego9 cytowanym w konstytucji Lumen gentium i powtarzanym w Mulieris dignitatem błogosławiona Maryja Dziewica może być opisana jako „postać Kościoła”. Św. Jan Paweł II podsumowuje, że kobiety mają funkcję „prorocką” w Kościele tak długo, jak długo „manifestują tę prawdę” na temat relacji między Bogiem a Kościołem. Ma to konsekwencje dla wiernych płci żeńskiej, mogących doskonale reprezentować Dziewiczą Oblubienicę, Kościół. Jak pisał św. Jan Paweł II: W tym wymiarze oblubieńczym, właściwym dla całego życia konsekrowanego, zwłaszcza kobieta odnajduje swą tożsamość, odkrywając tu jak gdyby szczególny walor swej relacji z Chrystusem. Dalej możemy w związku z tym zauważyć, że konsekrowane dziewictwo jest powołaniem wyłącznie kobiecym.

8. Konsekwencją analogii Oblubieńca i Oblubienicy jest związek między duchownymi i christifideles oraz między prezbiterium i nawą kościoła. Odnośnie do pierwszego św. Jan Paweł II cytuje list apostolski Mulieris dignitatem w rozstrzygnięciu o niemożności wyświęcania kobiet na kapłanów. Jeśli kobiety są zdolne bardziej reprezentować Kościół jako Oblubienicę, to mężczyźni są powołani do reprezentowania Chrystusa, w szczególności w jego funkcji kapłańskiej. W związku z uznaniem funkcji kapłana in persona Christi należy rozumieć, że jego współpracownicy i asystenci, jego żywe narzędzia, jeśli można się tak wyrazić, znajdują się po tej samej stronie analogii vis-a-vis chrześcijańskich wiernych. Interpretację tę wspiera długa tradycja postrzegania prezbiterium jako królestwa boskiego, a nawy jako ziemskiego. Jak pisze uczony, ks. Michel Sinoir: [Wschodni] ikonostas symbolicznie jest Niebem, a jego liturgia, która naśladuje Niebo, jest celebrowana tylko przez członków duchowieństwa. Nawa jest symbolicznie ziemią, miejscem pobytu kobiet i mężczyzn przygotowujących się do przystąpienia do Chwały. Jest to przez analogię to samo, co misterium Chrystusa-Oblubieńca, odnawiającego w prezbiterium Jego świętą ofiarę, wdzięcznie przyjmowaną przez Kościół-Oblubienicę, który nadal pielgrzymuje, poniżej.

9. To z kolei nadaje znaczenie długotrwałemu zakazowi nie tylko żeńskiej służby przy ołtarzu, lecz także jakiejkolwiek obecności kobiet w prezbiterium podczas liturgii. Stąd zauważamy, że chóry obejmujące kobiety nie mogą zajmować miejsca w prezbiterium (Musica sacra, 1958), a lektorzy płci żeńskiej są wykluczeni z prezbiterium w Ogólnym Wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego z 1975 roku.

10. Stawką jest liturgiczna prezentacja zasad teologicznych, jak można by oczekiwać, zgodnie z zasadą legem credendi lex statuat supplicandi. Zasady te nie są po prostu odzwierciedlane w liturgii; są one w niej ilustrowane, są nauczane, a z czasem stają się drugą naturą uczestniczących w niej wiernych: liturgia w pewnym sensie staje się ich „wcieleniem”. Z tego właśnie powodu zachowanie Nadzwyczajnej Formy Rytu Rzymskiego w jego całości ma specjalną wartość; forma ta wyraża bowiem w liturgiczny sposób zbiór zasad teologicznych, stanowiących własność Kościoła. „Szlachetna tradycja” męskiej służby przy ołtarzu daje Kościołowi czytelne przedstawienie nauczania Kościoła na temat roli płci w ekonomii zbawienia i relacji Chrystusa do Kościoła jako Oblubieńca do Oblubienicy, która sama w sobie odzwierciedla relację Boga do Stworzenia.

Tradycyjny Mszał Rzymski. Opracowania Międzynarodowej Federacji Una Voce. Tom 1. Positio 1, s. 9-14 (wyróżnienia w tekście pochodzą od Redakcji)